1.Trị liệu ngôn ngữ
1.1. Nội dung can thiệp
- Giao tiếp: Tăng khả năng tương tác, giao tiếp của trẻ
- - Ngôn ngữ: Tiếp nhận, diễn đạt
- - Lời nói: Sửa các tật về lời nói
- 1.2. Chiến lược phát triển ngôn ngữ và giao tiếp
- 2. Mô hình can thiệp sớm Denver (ESDM)
- Can thiệp sớm Denver là gì?
- Tổng quan về mô hình can thiệp sớm Denver
- Mô hình can thiệp sớm Denver (Early Start Denver Model – ESDM) là một phương pháp can thiệp toàn diện dành cho trẻ từ 12 đến 48 tháng tuổi có nguy cơ mắc rối loạn phổ tự kỷ hoặc chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ. Phương pháp này được phát triển bởi Tiến sĩ Sally J.Rogers và Tiến sĩ Geraldine Dawson (Hoa Kỳ) từ những năm 1980 và công bố vào năm 2010 với sự hướng dẫn và mô tả chi tiết. [1]
- Mô hình can thiệp sớm Denver kết hợp các nguyên tắc của phân tích hành vi ứng dụng (ABA) (các kỹ thuật hành vi của Phương pháp trị liệu phản hồi then chốt (PRT)) với các chiến lược phát triển ngôn ngữ và giao tiếp xã hội tự nhiên theo quan điểm của mô hình phát triển nhận thức do nhà tâm lý học Jean Piaget khởi xướng. ESDM thúc đẩy trẻ tham gia vào các hoạt động học tập và giao tiếp thông qua tương tác xã hội và các trò chơi có mục tiêu, điều này giúp trẻ phát triển các kỹ năng giao tiếp xã hội, nhận thức, và hành vi.
- Lợi ích của can thiệp sớm Denver cho trẻ
- Những lợi ích mà mô hình can thiệp sớm Denver mang lại cho trẻ:
- Cải thiện kỹ năng giao tiếp: Trẻ học cách bày tỏ nhu cầu và cảm xúc hiệu quả hơn.
- Tăng cường tương tác xã hội: Trẻ phát triển khả năng kết nối với người khác.
- Phát triển nhận thức: Trẻ học cách tư duy và giải quyết vấn đề.
- Cải thiện kỹ năng vận động: Thông qua các hoạt động vui chơi, trẻ phát triển cả vận động tinh và thô.
- Giảm các hành vi gây khó khăn: Trẻ học cách kiểm soát cảm xúc và hành vi tốt hơn.
- Bảng kiểm chương trình giảng dạy mô hình Denver cho giai đoạn khởi đầu sớm ( ESDM ) chia làm 4 cấp độ:
- + Cấp độ 1: Trẻ từ 12 - 18 tháng tuổi gồm:
- - Giao tiếp tiếp nhận
- - Giao tiếp diễn đạt
- - Các kĩ năng xã hội
- - Bắt chước
- - Nhận thức
- - Chơi
- - vận động tinh
- - Vận động thô
- - Hành vi
- - Tự lâp : Ăn
- - Tự lập : mặc
- - Tự lập : Chuẩn bị
- - Tự lập: Các việt vặt
- + Cấp độ 2: Trẻ 18-24 tháng tuổi gồm
- Giao tiếp tiếp nhận
- Giao tiếp diễn đạt
- Hành vi chú ý chung
- Các kĩ năng xã hội : người lớn hoặc bạn cùng trang lứa
- Các kĩ năng xa hội với các bạn cung trang lứa
- Bắt chuớc
- Nhận thức
- Chơi : trinh bày
- Chơi : Độc lập
- Vận động tinh
- Vận động thô
- Tự lập : Ăn
- Tự lập : mặc
- Tự lập : Vệ sinh
- Tự lập : Các việc khác
- + Cấp độ 3: Trẻ 24 - 36 tháng tuổi
- Giao tiếp tiếp nhận
- Giao tiếp diễn đạt
- Các kĩ năng xã hội : người lớn hoặc bạn cùng trang lứa
- Nhận thức
- Chơi :
- Vận động tinh
- Vận động thô
- Tự lập : Ăn
- Tự lập : mặc
- Tự lập : Vệ sinh
- Tự lập : Các việc khác
- + Cấp độ 4: Trẻ 36-48 tháng tuổi
- Giao tiếp tiếp nhận
- Giao tiếp diễn đạt
- Các kĩ năng xã hội :
- Nhận thức
- Chơi :
- Vận động tinh
- Vận động thô
- Tự lập : Ăn
- Tự lập : mặc
- Tự lập : Vệ sinh
- Tự lập : Các việc khác
- Nguyên tắc của mô hình can thiệp sớm Denver ESDM
- ESDM tập trung vào việc tạo ra các tương tác tự nhiên và vui vẻ giữa trẻ và người lớn, đồng thời đưa ra các mục tiêu học tập cụ thể trong các lĩnh vực phát triển khác nhau. Các nguyên tắc khi áp dụng mô hình ESDM:
- Can thiệp sớm và tích cực: Bắt đầu càng sớm càng tốt, lý tưởng nhất là trước 2 tuổi.
- Tập trung vào tương tác xã hội: Xây dựng mối quan hệ tích cực giữa trẻ và người chăm sóc.
- Học tập thông qua vui chơi: Sử dụng các hoạt động vui nhộn để dạy kỹ năng mới.
- Cá nhân hóa: Chương trình được điều chỉnh phù hợp với nhu cầu và sở thích của từng trẻ.
- Sự tham gia của gia đình: Phụ huynh được hướng dẫn để áp dụng các kỹ thuật tại nhà.
- Chương trình can thiệp sớm Denver
- Cấu trúc chương trình
- Chương trình can thiệp sớm Denver tại Trung tâm được thiết kế với cấu trúc linh hoạt, phù hợp với từng trẻ:
- Đánh giá ban đầu: Xác định mức độ phát triển và nhu cầu của trẻ.
- Lập mục tiêu can thiệp: Đặt ra mục tiêu cụ thể cho từng lĩnh vực phát triển.
- Can thiệp tích cực: Thực hiện các hoạt động can thiệp hàng ngày một cách thường xuyên, liên tục.
- Đánh giá định kỳ: Theo dõi tiến bộ và điều chỉnh kế hoạch nếu cần.
- Hỗ trợ gia đình: Phụ huynh được vào học cùng con để có thêm kiến thức dạy trẻ. Phụ huynh, giáo viên và các thầy cô quản lý có nhóm Zalo riêng để thông tin thường xuyên về trẻ. Cha mẹ có thể gửi clip dạy con ở nhà lên nhóm mỗi tuần để được giáo viên hướng dẫn chỉnh sửa giúp tăng hiệu quả can thiệp tại nhà mỗi ngày. Ngoài ra Trung tâm cũng thường xuyên mở các buổi tập huấn định kỳ để phụ huynh tham dự và có thêm kiến thức về các khó khăn của trẻ.
- Nội dung can thiệp trong chương trình
- Chương trình dạy can thiệp sớm áp dụng mô hình Denver tập trung vào các lĩnh vực chính:
- Giao tiếp và ngôn ngữ: Phát triển kỹ năng giao tiếp bằng lời và kỹ năng giao tiếp không lời (cử chỉ, từ khóa kí hiệu).
- Kỹ năng xã hội: Tăng cường khả năng khởi xướng và duy trì tương tác xã hội với người khác.
- Nhận thức: Phát triển tư duy nhạy bén và khả năng giải quyết vấn đề.
- Vận động: Cải thiện kỹ năng vận động tinh và vận động thô.
- Kỹ năng tự phục vụ: Dạy trẻ các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày.
- Ví dụ, một bài học có thể bao gồm việc chơi trò chơi xếp hình, qua đó dạy trẻ về màu sắc, hình dạng, và cách giao tiếp để yêu cầu các mảnh ghép.
- Khi nào trẻ cần áp dụng mô hình can thiệp sớm Denver
- Mô hình can thiệp sớm Denver (ESDM) được thiết kế để can thiệp từ giai đoạn sớm nhất, khi các dấu hiệu của rối loạn phổ tự kỷ bắt đầu xuất hiện. Các chuyên gia và phụ huynh cùng phối hợp để thực hiện kế hoạch can thiệp dựa trên khả năng và nhu cầu của từng trẻ. Mục tiêu chính của mô hình này là tạo môi trường học tập tích cực và vui nhộn, giúp trẻ phát triển khả năng xã hội, ngôn ngữ và hành vi thông qua các tương tác tự nhiên và có ý nghĩa.
- Mô hình Denver cho trẻ có các dấu hiệu tự kỷ
- Mô hình can thiệp sớm Denver thường được áp dụng cho trẻ tự kỷ với các dấu hiệu cần lưu ý như sau:
- Ít hoặc không có giao tiếp bằng mắt.
- Không hoặc hiếm khi phản ứng khi được gọi tên.
- Không chơi giả vờ hoặc tưởng tượng hoặc chơi giả bộ nhưng thường không chú ý tới nhân vật như búp bê, gấu bông.
- Lặp đi lặp lại các hành động hoặc lời nói.
- Có sở thích hoặc hành vi bất thường, cứng nhắc.
Trẻ gặp vấn đề về chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ
Phụ huynh nên chú ý các dấu hiệu sau:
- Trẻ 12 tháng chưa bập bẹ hoặc nói từ đơn giản như “ba”, “má”.
- Trẻ 18 tháng không sử dụng cử chỉ như chỉ tay hoặc vẫy tay.
- Trẻ 2 tuổi chưa nói được câu 2 từ.
- Trẻ 3 tuổi nói chưa rõ ràng, người lạ khó hiểu.
Các cách dạy theo mô hình can thiệp sớm Denver
Trung tâm áp dụng mô hình can thiệp sớm Denver, trẻ sẽ được dạy kỹ năng thông qua hình thức chơi đùa tự nhiên và các hoạt động có cấu trúc. Chuyên viên can thiệp sẽ dựa trên các hoạt động yêu thích của trẻ và tham gia chơi cùng để hướng dẫn và khuyến khích trẻ biểu đạt cảm xúc, nhu cầu, tăng tương tác xã hội và khơi dậy tiềm năng; giúp trẻ phát triển kỹ năng để hòa nhập tốt hơn.
1/Kỹ thuật tương tác và giao tiếp
Trung tâm sử dụng các kỹ thuật tương tác và giao tiếp hiệu quả:
+ Bắt chước: Chuyên viên bắt chước hành động của trẻ để tạo kết nối và tạo ra nhưng hành động mới để trẻ bắt chước.
+Mở rộng ngôn ngữ: Thêm từ vào phát ngôn của trẻ để mở rộng vốn từ hoặc mở rộng câu.
+ Hỗ trợ trực quan: Sử dụng hình ảnh và đồ vật để hỗ trợ giao tiếp.
+ Luân phiên: Dạy trẻ kỹ năng chờ đợi và thay phiên trong giao tiếp.
+ Tạo cơ hội giao tiếp: Sắp xếp môi trường để khuyến khích trẻ giao tiếp.
Ví dụ, khi trẻ chỉ vào đôi mắt và nói “mắt”, chuyên viên có thể nói “đôi mắt ?” hoặc “đôi mắt để nhìn”…để mở rộng câu nói của trẻ.
2/Kĩ thuật Phát triển ngôn ngữ thông qua trò chơi
Các chuyên viên sử dụng các trò chơi để phát triển ngôn ngữ:
- Trò chơi phân loại: Dạy trẻ về các khái niệm và từ vựng mới.
- Trò chơi đóng vai: Khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ trong các tình huống giả định.
- Trò chơi mô tả: Yêu cầu trẻ mô tả đồ vật hoặc hình ảnh.
- Trò chơi âm thanh: Dạy trẻ nhận biết và bắt chước các âm thanh khác nhau.
- Trò chơi xếp hình: Khuyến khích trẻ yêu cầu các mảnh ghép bằng lời nói.
Ví dụ, khi chơi trò chơi đóng vai “nấu ăn”, giáo viên có thể khuyến khích trẻ nói tên các đồ dùng nhà bếp và mô tả hành động nấu ăn.
Tăng cường giao tiếp xã hội
Trung tâm thường áp dụng các phương pháp sau để tăng cường giao tiếp xã hội:
- Trò chơi tương tác: Sử dụng trò chơi như “Ú -òa”, các loại đồ chơi nguyên nhân hệ quả để dạy về luân phiên và chú ý chung.
- Hát và múa: Dùng bài hát có động tác để khuyến khích trẻ bắt chước và tương tác.
- Đọc sách tương tác: Đọc sách cùng trẻ, khuyến khích trẻ chỉ vào hình và trả lời câu hỏi.
- Hoạt động nhóm nhỏ: Tổ chức các hoạt động nhóm để trẻ học cách tương tác với bạn bè.
- Sử dụng gương: Khuyến khích trẻ nhìn vào gương và bắt chước biểu cảm.
Thời gian can thiệp sớm phụ thuộc vào nhu cầu cụ thể của từng trẻ và điều kiện của mối gia đình. Thông thường, chương trình ESDM khuyến khích trẻ được can thiệp 20-25 giờ mỗi tuần với nhà chuyên môn và phụ huynh đã qua đào tạo, kéo dài từ 6 tháng đến 2 năm. Tuy nhiên, một số trẻ có thể cần can thiệp lâu hơn. Chúng tôi đánh giá tiến bộ của trẻ định kỳ và điều chỉnh thời gian can thiệp phù hợp.
Mô hình can thiệp sớm Denver đã được chứng minh là rất hiệu quả cho trẻ tự kỷ. Nghiên cứu cho thấy trẻ tham gia chương trình này có sự cải thiện đáng kể về kỹ năng giao tiếp, tương tác xã hội và nhận thức. Tại Trung tâm , chúng tôi can thiệp sớm hàng trăm trẻ em dựa trên nguyên tắc của ESDM và nhận thấy sự tiến bộ của trẻ qua phương pháp này.Với cách tiếp cận toàn diện và cá nhân hóa, phương pháp này giúp trẻ phát triển các kỹ năng quan trọng trong giao tiếp, tương tác xã hội và nhận thức.
3. Một số kinh nghiệm
Can thiệp sớm cho trẻ mang lại hiệu quả rất cao, vì khi được hỗ trợ kịp thời, trẻ có thể phát triển toàn diện các kỹ năng cần thiết và thích nghi tốt hơn với môi trường xung quanh. Điều này giúp trẻ vượt qua các khó khăn một cách nhanh chóng và đạt được tiềm năng tối đa trong tương lai.
Phụ huynh khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường sớm như:
Trẻ 12-18 tháng: mà ít bập bẹ, chưa có từ đơn, hạn chế giao tiếp với người lớn (không nhìn trực diện( không giao tiếp mắt)gọi không phản ứng, người lớn đưa ra các yêu cầu nhưng không phản ứng lại), trẻ ít chủ động giao tiếp hoặc giao tiếp không đúng cách (không chỉ trỏ, kéo tay người khác khi muốn điều gì khác), có các hành vi như khóc cười vô cớ, tự làm đau, không bắt chiếc đơn giản..thể hiện nhu cầu bằng cầm tay người lớn đặt vào…
Trẻ 18-24 tháng: chậm nói hoặc chỉ nói một vài từ đơn, chỉ nói khi thực sự cần thiết, không nói theo, không bắt chước,…hoặc nói vài từ tiếng Anh, đi nhón chân, xoay tròn ( không đặc hiệu vì trẻ thường cũng có nhưng thời gian ngắn còn trẻ TK thì kéo dài hàng tháng/ năm. Sợ tiếng ồn máy xay sinh tố, máy khoan..
Phụ huynh cần nhanh chóng đưa con đến chuyên gia để được khám, đánh giá và tư vấn kịp thời. Điều này giúp tránh bỏ lỡ "cơ hội vàng" để can thiệp, đảm bảo con nhận được sự hỗ trợ đúng lúc nhằm phát triển tối ưu các kỹ năng và tiềm năng của trẻ.
Đa phần các trẻ được can thiệp trước 3 tuổi đều có sự tiến bộ nhanh hơn rất nhiều so với những trẻ bắt đầu học sau 5 tuổi. Việc can thiệp sớm giúp trẻ phát triển kỹ năng và hòa nhập tốt hơn. Mong rằng các cha mẹ sẽ sáng suốt nhận ra tầm quan trọng của việc can thiệp sớm, để đem lại nhiều cơ hội phát triển tốt nhất cho con.
Can thiệp sớm cho trẻ là rất quan trọng, nhưng cần thực hiện một cách tích cực, phù hợp và đúng phương pháp. Mỗi trẻ có nhu cầu và đặc điểm riêng, do đó việc can thiệp cần được cá nhân hóa để đảm bảo hiệu quả tốt nhất. Can thiệp đúng cách không chỉ giúp trẻ phát triển tối ưu mà còn tránh được những áp lực không cần thiết cho cả trẻ và gia đình.
“Hãy thấu hiểu và yêu thương, hành động tích cực để nâng đỡ trẻ có nhu cầu đặc biệt, giúp các em vươn lên phát triển và hòa nhập cộng đồng.”